Đôi điều cần biết về sâm ngọc linh

Ngọc Linh là loại sâm quý ở nước ta nên còn tên gọi như sâm Việt Nam, sâm khu 5 (sâm K5), sâm trúc (trúc tiết nhân sâm hay sâm đốt trúc), củ ngải rọm con hay cây thuốc dấu, tên khoa học là Panax Vietnamensis, thuộc họ Cam tùng (Araliaceae).


Năm 1985 do Hà Thị Dung và I.V Grushvistky đặt tên khi công bố tại Viện Thực vật Kamarov (Liên Xô) công nhận với tên khoa học là Panax Vietnamesis Ha et Grushv thuộc họ Nhân sâm Araliaceae. Là loại sâm quý hiếm nên được xếp đầu bảng trong sách đỏ thực vật Việt Nam năm 1994.
Loại sâm quý này được phát hiện tại miền Trung nước ta, thấy mọc tập trung ở núi Ngọc Linh thuộc huyện Đăk Tô tỉnh Kon Tum hay huyệt Trà My tỉnh Quảng Nam. Ngoài ra còn thấy sâm phân bố tại núi Ngọc Lum Heo thuộc xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn và nhiều khi có ở cả trên đỉnh Ngọc Am tỉnh Quảng Nam. Chúng sinh trưởng ở độ cao từ 1.200 – 2.100m so với mặt biển, mọc dày thành những đám dưới tán rừng dọc theo các suối ẩm trên những mảnh đất nhiều mùn.
Sâm ngọc linh là loại cây thảo cao 80 – 100cm, thân rễ nằm ngang trên hoặc dưới mặt đất khoảng 1 – 3cm, mang rễ con và củ. Thân rễ có sẹo, nhiều đốt. Các thân mang lá; tương ứng với một thân mang lá là một đốt dài khoảng 0,5 – 0,7cm. Trên đỉnh của thân mang các lá mọc vòng, có 5 – 7 lá chét với phiến lá hình trứng ngược. Hoa mọc giữa các lá thẳng với thân. Quả dài từ 0,8 – 1,0cm, rộng khoảng 0,5 – 0,6cm, có màu đỏ khi chín. Cây mọc dưới tán rừng. Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là thân, rễ củ. Cũng có thể sử dụng cả lá và rễ con. Nói chung phải chọn loại sâm có từ 7 – 8 tuổi mới sử dụng tốt. Người ta dựa vào sẹo trên thân rễ để tính tuổi của sâm; sâm trên thân rễ có trên 10 sẹo ước tính là trên 8 năm tuổi.
Người ta cũng đã phân tích thành phần trong sâm Ngọc Linh thấy chứa tới 26 hợp chất Saponin có cấu trúc hóa học đã biết và 24 saponin có cấu trúc mới không thấy có trong các loại sâm khác (theo Nguyễn Minh Đức 1994). Sâm Ngọc Linh chứa chủ yếu là các saponin triterpenic, song cũng là một trong những cây sâm có hàm lượng saponin khung pammaran cao nhất khoảng 12 – 15% và số lượng saponin nhiều nhất so với các loài khác của chi Panax trên thế giới (theo kết quả nghiên cứu của Viện dược liệu Bộ Y tế). Sâm Ngọc Linh có 14 acide béo, 16 acide amine (trong đó có 8 acide amine không thay thế được) và 18 nguyên tố đa lượng, vi lượng. Trong khi sâm Triều Tiên chỉ chứa có khoảng 25 saponin. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy sâm Ngọc Linh có công hiệu như bổ toàn thân, trị suy nhược cơ thể, bổ thần kinh và sinh dục, tăng sức, tăng trí nhớ… Như vậy Ngọc Linh cũng là một loại nhân sâm thứ 20 được phát hiện trên thế giới.
Về công hiệu trị liệu trong dân gian, qua kết quả điều tra cho biết cây sâm Ngọc Linh được đồng bào Xê Đăng sử dụng làm thuốc cầm máu làm lành vết thương, làm thuốc bổ cho những người mới ốm dậy; chữa sốt rét, đau bụng, chảy máu, phù nề…
Trạm nghiên cứu dược liệu tỉnh Quảng Nam cũng như xí nghiệp dược phẩm Đà Nẵng đã bào chế thành các chế phẩm dược như “Tinh sâm quy Ngọc Linh”, Sâm quy mật ong… có chứa sâm Ngọc Linh và được chỉ định sử dụng như các loại nhân sâm hiện hữu.
Sâm Ngọc Linh thích hợp trồng vùng núi cao ở Quảng Nam, Kon Tum, Lâm Đồng, độ cao 1.200-1.500 m. Các vùng khác chưa được kiểm chứng.